Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp giúp học sinh Lớp 3 học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp giúp học sinh Lớp 3 học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu

1. Đề tài sáng kiến: “Biện pháp giúp học sinh lớp 3 học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu”. * Không chỉ dừng lại ở đó, trong các tiết hướng dẫn học buổi chiều, mỗi dạng bài So sánh tôi còn ra thêm cho học sinh một số bài tập nhằm củng cố, khắc sâu kiến thức về so sánh để các em có thể viết được những câu văn, những đoạn văn hay và biết cách cảm thụ văn học một cách tốt nhất. 4/ Giúp học sinh củng cố kiến thức về biện pháp so sánh qua hệ thống bài tập mở rộng: 4.1/ Dạng bài tập nhận diện những sự vật được so sánh, những hình ảnh so sánh, những đặc điểm so sánh và những từ so sánh trong câu: Bài 1: Tìm các hình ảnh so sánh trong các câu thơ, câu văn dưới đây: a/ Cánh diều no gió Tiếng nó chơi vơi Diều là hạt cau Phơi trên nong trời. b/ Hoa lựu như lửa lập lòe Nhớ khi em tưới, em che hàng ngày. c/ Khi cá vàng khẽ uốn lưng thì đuôi xòe rộng như một dải lụa màu da cam còn khoan thai uốn lượn mãi. d/ Giàn hoa mướp vàng như đàn bướm đẹp. Đáp án: a/ Diều là hạt cau b/ Hoa lựu như lửa lập lòe c) Đuôi (cá vàng) xòe rộng như một dải lụa màu da cam d/ Hoa mướp vàng như đàn bướm đẹp Bài 2: Tìm các từ chỉ sự so sánh trong mỗi câu sau: a/ Hồn tôi là một vườn hoa lá Rất đậm hương và rộn tiếng chim. b/ Mẹ bảo: trăng như lưỡi liềm Ông rằng: trăng tựa con thuyền cong mui Bà nhìn: như hạt cau phơi Cháu cười: quả chuối vàng tươi ngoài vườn. c/ Dưới gốc phượng già, những cánh hoa phượng rụng phủ kín mặt đất như tấm thảm đỏ. d/ Dưới ánh nắng chói chang, hàng ngàn lá cọ xòe ra như những vầng mặt trời rực rỡ. Đáp án: a) là b) tựa, như c) như d) như Nguyễn Thị Đắc Tài  20
2. Đề tài sáng kiến: “Biện pháp giúp học sinh lớp 3 học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu”. ? Trong các sự vật trên, có sự vật nào ta thấy lơ lửng được trên không ? (mặt trăng lưỡi liềm). Từ đó học sinh chọn được hình ảnh phù hợp điền vào chỗ trống để tạo thành câu văn đúng và hay: Mảnh trăng lưỡi liềm lơ lửng giữa trời như cánh diều đang bay. Tương tự với các trường hợp còn lại, học sinh sẽ viết được những câu văn có hình ảnh so sánh như: b/ Dòng sông mùa lũ cuồn cuộn như những con ngựa tung bờm phi nước đại. c/ Mùa xuân, hoa xoan nở từng chùm tím biếc trông như những đám mây bồng bềnh trên ngọn cây. d/ Trăng rằm trung thu tròn như cái đĩa./ như quả bóng bay Bài 6: Em hãy lựa chọn những từ ngữ trong ngoặc thay thế các từ in nghiêng và thêm từ “như” để câu văn có hình ảnh so sánh: a) Buổi sáng, những cánh buồm nâu trên biển đẹp quá. b) Nắng mai hồng rất đẹp trải dài trên con đường làng quê em. c) Đôi cánh gà mẹ xòe ra chắc chắn che chở cho các chú gà con. (cánh bướm dập dờn, dải lụa đào, chiếc nơ, hai mái nhà, chiếc ô) Bài tập này với mục đích bước đầu cho học sinh làm quen với việc viết câu văn có hình ảnh so sánh để diễn đạt sự vật sao cho sinh động. Bằng hiểu biết và óc liên tưởng của mình các em sẽ lựa chọn được những từ ngữ thích hợp để thay thế. Đáp án: a/ Buổi sáng, những cánh buồm nâu trên biển như những cánh bướm dập dờn. b/ Nắng mai hồng như dải lụa đào trải dài trên con đường làng quê em. c/ Đôi cánh gà mẹ xòe ra như hai mái nhà che chở cho các chú gà con. 4.2/ Dạng bài tập cảm nhận và nêu tác dụng của so sánh: Bài 1: Gạch dưới những hình ảnh so sánh trong các câu văn dưới đây. Trong các hình ảnh đó, em thích hình ảnh nào ? Vì sao ? a/ Trông trống mới oai vệ làm sao ! Thân trống tròn trùng trục như cái chum sơn đỏ. Bụng trống phình ra, hai đầu khum lại. b) Dưới ánh nắng chói chang, hàng ngàn lá cọ xòe ra như những vầng mặt trời rực rỡ. c) Lá phượng giống lá me, mỏng, ngon lành như những hạt cốm non. Những cành cây mập mạp như hàng trăm cánh tay đưa ra đón ánh áng mặt trời để sưởi ấm cho mình. Đáp án: (Hình ảnh so sánh: Phần gạch chân). Tiếp đó tôi yêu cầu học sinh chọn hình ảnh mình thích và giải thích lý do vì sao ? (Ví dụ: Hình ảnh hàng ngàn lá cọ xòe ra như những vầng mặt trời thể hiện sự Nguyễn Thị Đắc Tài  22
3. Đề tài sáng kiến: “Biện pháp giúp học sinh lớp 3 học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu”. Sau khi học sinh đã thành thạo dạng bài tập này tôi lại ra một số bài tập ở mức độ khó hơn. Bài 2: Hãy dùng biện pháp so sánh để diễn đạt về mỗi sự vật sau: ông mặt trời, cánh đồng lúa, dòng sông, hoa hồng Loại bài tập này khó hơn, đòi hỏi học sinh phải có một trí tưởng tượng thật phong phú kết hợp với khả năng diễn đạt thật thành thạo thì mới có thể viết được những câu văn có hình ảnh so sánh hay. Tôi cũng có biện pháp hướng dẫn cụ thể các em học sinh yếu bằng cánh sau khi học sinh đã trình bày hết ý kiến mà chưa có được câu văn hay thì tôi sẽ đưa một vài câu văn làm mẫu để các em tích lũy làm tư liệu cho mình. Ví dụ: - Ông mặt trời đỏ rực như một quả cầu lửa đang từ từ nhô lên ở phía đằng đông. - Cánh đồng lúa chín vàng trải rộng như một tấm thảm khổng lồ. - Dòng sông uốn quanh như một dải lụa chia đôi hai làng. - Những đóa hồng nhung dịu dàng và kiêu sa như những nàng tiên. Bài 3: (Dành cho học sinh có năng lực). Cô giáo em Hiền như cô Tấm Giọng cô đầm ấm Như lời mẹ ru. Từ ý thơ trên, em hãy viết đoạn văn ngắn tả cô giáo em. Đây là dạng bài tập khó nên tôi chỉ yêu cầu đối với học sinh có năng lực để các em bồi dưỡng thêm về kiến thức cũng như cách cảm thụ văn học và sẽ phục vụ tốt cho những bài văn miêu tả của lớp 4, 5. Với cách làm như vậy thì trí tưởng tượng của học sinh sẽ ngày một phong phú, khả năng diễn đạt câu văn sẽ tốt hơn. Trong các bài tập vận dụng biện pháp so sánh để câu văn trở nên hay hơn, bài viết sinh động hơn sẽ không còn là một việc khó đối với các em. 5/ Giúp học sinh nhận biết biện pháp so sánh thông qua các câu đố dân gian: Kho tàng câu đố dân gian thật phong phú và đa dạng. Nó phản ánh những thuộc tính, đặc điểm của sự vật, hiện tượng. Nó vừa có chức năng bồi dưỡng tri thức, vừa có chức năng giải trí cho con người. Trong số đó, cha ông ta cũng đã biết sử dụng biện pháp so sánh để làm rõ sự vật cần phải tìm nhưng không quá lộ. Dựa vào điều đó tôi đã sưu tầm và tích luỹ một số câu đố có sử dụng biện pháp so sánh. Sau một số bài học tôi đưa ra một số câu đố có sử dụng phép so sánh để hướng dẫn học sinh tìm hiểu thêm về nghệ thuật so sánh. Nguyễn Thị Đắc Tài  24
4. Đề tài sáng kiến: “Biện pháp giúp học sinh lớp 3 học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu”. b/ Đôi mắt của em bé c/ Những đám mây trên trời d/ Tiếng mèo kêu trong đêm Bài 4: Em hãy viết một đoạn văn khoảng 3 - 5 câu văn tả đặc điểm của con vật nuôi mà em yêu thích nhất, trong đó có sử dụng biện pháp so sánh. Sau khi nghiên cứu và lựa chọn một phiếu bài tập nhằm kiểm tra tổng quát kiến thức cơ bản về biện pháp so sánh, tôi thu được kết quả như sau: HS nhận biết được HS biết vận dụng HS chưa biết vận biện pháp tu từ so biện pháp tu từ so dụng biện pháp tu từ Bài kiểm sánh sánh để viết văn so sánh để viết văn tra Số lượng % Số lượng % Số lượng % Lần 1 15 71,4% 12 57,1% 9 42,9% Lần 2 19 90,5% 18 85,7% 3 14,3% (02 HS khuyết tật) Qua phiếu bài tập tôi đã nhận thấy rõ sự tiến bộ của học sinh. Ở bài tập số 1 hầu hết các em làm rất tốt, chỉ có bài tập số 2 vẫn còn vài em nhầm lẫn. Riêng bài tập số 3, các em làm cũng tương đối tốt, các em đã biết chọn những sự vật phù hợp để so sánh với sự vật cho trước một cách hợp lý và thể hiện được tính nghệ thuật trong câu văn. Mục tiêu chủ yếu của phân môn Luyện từ và câu là rèn kỹ năng dùng từ đặt câu. Từ đó bồi dưỡng tình cảm quý trọng tiếng Việt, thói quen dùng từ và viết câu đúng, có ý thức sử dụng tiếng Việt trong giao tiếp đạt được phẩm chất văn hóa. Bám sát mục tiêu môn học, áp dụng các biện pháp dạy phép so sánh trong Luyện từ và câu, tôi đã rút ra được những kinh nghiệm trong giảng dạy có hiệu quả. Trong việc vận dụng kinh nghiệm vào thực tế giảng dạy, trải nghiệm đối với các đối tượng học sinh, tôi nhận thấy đã đạt được một số kết quả khả quan: - Các em yêu thích môn Tiếng Việt trong đó có phân môn Luyện từ và câu, vui vẻ, hào hứng và hăng say trong học tập. - Các em hoàn thành tương đối tốt các bài tập vận dụng, thực hành. - Học sinh đã biết dùng từ đặt câu đúng mẫu, đúng nghĩa và có hình ảnh. Nhiều học sinh đã viết những câu văn, những bài văn có sử dụng biện pháp so sánh một cách hiệu quả. - Các em đã biết diễn đạt sự cảm nhận cái hay, cái đẹp của nghệ thuật so sánh. Hơn thế nữa, thông qua luyện tập nhận biết và vận dụng các biện pháp tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu, các em đã tích luỹ cho mình được vốn kiến thức về ngôn ngữ nghệ thuật, đồng thời các em còn được bồi dưỡng tình cảm yêu quý đồ vật, cây cối, loài vật và thiên nhiên gần gũi với mình. Nguyễn Thị Đắc Tài  26
5. Đề tài sáng kiến: “Biện pháp giúp học sinh lớp 3 học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu”. II/ Các đề xuất khuyến nghị: Để giáo viên có được trình độ chuyên môn vững vàng và phương pháp giảng dạy phong phú, tôi mạn phép xin đưa ra một vài ý kiến đề xuất với các cấp lãnh đạo như sau: 1/ Về phía Nhà trường: - Tổ chức nhiều buổi chuyên đề hơn nữa để cho giáo viên chúng tôi được thường xuyên bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ. Qua buổi chuyên đề chúng tôi được học hỏi nhau về chuyên môn, được thảo luận và nghe hỏi - đáp về những vấn đề còn thắc mắc. - Có đầy đủ đồ dùng dạy học cho giáo viên. 2/ Về phía Phòng giáo dục: - Tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề giữa các giáo viên trong huyện để tìm ra cách dạy hay hoặc phương pháp mới đối với những bài khó. Trên đây là sáng kiến kinh nghiệm của bản thân tôi trong thời gian được Ban giám hiệu phân công giảng dạy lớp 3. Mặc dù khi nghiên cứu đề tài này tôi đã thu được một số kết quả nhất định đó cũng là những gì tôi đã rút ra được từ thực tế giảng dạy của mình, song sẽ không tránh khỏi những điều còn khiếm khuyết. Vì vậy, tôi rất mong được sự góp ý chân tình của bạn bè đồng nghiệp và Hội đồng khoa học các cấp để đề tài này được hoàn thiện hơn, góp phần nâng cao hiệu quả trong giảng dạy. Tôi xin chân thành cảm ơn. Tây Giang, ngày 29 tháng 01 năm 2019 Người thực hiện Nguyeãn Thò Ñaéc Taøi Nguyễn Thị Đắc Tài  28
6. Đề tài sáng kiến: “Biện pháp giúp học sinh lớp 3 học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu”. MỤC LỤC A. ĐẶT VẤN ĐỀ: Trang 1 I./ Lý do chọn đề tài: Trang 1 1/ Lý luận: . Trang 1 2/ Thực tiễn: . Trang 2 II/ Xác định mục đích nghiên cứu: Trang 2 III/ Đối tượng nghiên cứu: Trang 2 IV/ Đối tượng khảo sát, thực nghiệm: Trang 2 V/ Phương pháp nghiên cứu : . Trang 2 VI/ Phạm vi và thời gian nghiên cứu : Trang 3 B. NỘI DUNG: Trang 3 I/ Những nội dung lý luận có liên quan trực tiếp đến vấn đề nghiên cứu: Trang 3 II/ Thực trạng của vấn đề nghiên cứu: Trang 3 III/ Mô tả, phân tích các giải pháp: Trang 5 1/ Nghiên cứu cấu trúc, nội dung chương trình sách giáo khoa, phân nhóm các dạng bài tập so sánh: . Trang 5 2/ Tìm hiểu khái niệm, cấu trúc của phép tu từ So sánh: . Trang 7 3/ Giúp học sinh nhận biết các dạng bài tập về so sánh: . Trang 9 4/ Giúp học sinh củng cố kiến thức về biện pháp so sánh qua hệ thống bài tập mở rộng: Trang 19 5/ Giúp học sinh nhận biết biện pháp so sánh thông qua các câu đố dân gian: Trang 24 IV/ Kết quả thực hiện : Trang 25 C. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ : Trang 27 I/ Những kết luận đánh giá cơ bản nhất về sáng kiến : Trang 27 1/ Nội dung : Trang 27 2/ Ý nghĩa : Trang 27 3/ Hiệu quả : Trang 27 II/ Các đề xuất khuyến nghị : Trang 28 1/ Về phía Nhà trường: Trang 28 2/ Về phía Phòng giáo dục: Trang 28 TÀI LIỆU THAM KHẢO Trang 29 Nguyễn Thị Đắc Tài  30