Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng hệ thống câu hỏi để phát triển tư duy học sinh trong bộ môn Lịch sử THCS

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng hệ thống câu hỏi để phát triển tư duy học sinh trong bộ môn Lịch sử THCS

1. SKKN môn Lịch sử THCS năm học 2011-2012 trình lịch sử trong tương lai, hoạt động nhận thức của người thầy còn thể hiện ở chổ những phương pháp dạy học thích hợp, chọn lựa những hình thức, những phương tiện dạy học thích hợp để truyền thụ đầy đủ những kiến thức. Còn hoạt động nhận thức trong hoạt động học tập của học sinh thể hiện ở sự tiếp thu nội dung khoa học biến hoạt động nhận thức trở thành hoạt dộng nhận thức thực tiễn của mình cụ thể là: Nhận thức được lịch sử một cách cụ thể, không mơ hồ chung chung. Từ lâu các nhà sư phạm đã nhận thức được tầm quan trọng và ý nghĩa của việc phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập Hoạt dộng nhận thức trong học sinh với sự hướng dẫn, giúp đỡ, giáo dục tích cực có hiệu quả của giáo viên sự thống nhất trong quá trình giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh trong quá trình dạy và học phải được thực hiện trên cơ sở hoạt động tích cực, tự giác của học sinh. Sự nhận thức này không phải là phép phản xạ gương, phản xạ giản đơn nghĩa là phản ánh tất cả như cái gương chiếu lại những gì trước nó. Đây là sự phản ánh tích cực có chọn lọc. Hoạt động nhận thức trong học sinh còn được thể hiện ở chổ đối tượng cơ bản chủ yếu trong giờ học là học sinh và các đơn vị kiến thức. Người giáo viên giảng dạy bộ môn lịch sử chỉ có vai trò hướng dẫn, tổ chức, trọng tài, cố vấn cho học sinh tự học và tự hợp tác với các bạn học cùng lớp để giải quyết những vấn đề trong việc lĩnh hội kiến thức. Điều này làm phát triển được tính tích cực của học sinh trong giờ học lịch sử. Hoạt động nhận thức trong học sinh còn thể hiện ở chổ giáo viên dạy học lịch sử trong quá trình dạy học phải biết xây dựng số lượng kiến thức, phải biết xây dựng hệ thống câu hỏi nhằm phát huy trí lực học sinh, hệ thống câu hỏi là điều kiện bắt buộc đối với từng giáo viên và tuỳ theo mức độ nhận thức của học sinh mà xây dựng số lượng câu hỏi và mức độ câu hỏi cho phù hợp . Hoạt động nhận thức còn thể hiện ở chổ quan hệ giữa giáo viên và học sinh trong quá trình giảng dạy và học tập. Quá trình này thể hiện ở chỗ giáo viên giúp cho học sinh tự nhận thức bằng trí tuệ của mình một cách vững chắc, có hiệu quả cao. Đánh giá kết quả học tập cũng chính là kết quả nhận thức của bản thân học sinh thông qua việc tiếp nhận các nguồn kiến thức. 2. Thực tiễn đối với việc giảng dạy và học tập môn lịch sử hiện nay: Nhìn lại thực tế nền giáo dục của nước ta cho dù đã có nhiều lần thực hiện cải cách giáo dục nhưng vẫn không thoát khỏi giáo dục theo lối thực dụng, nặng nề về mặt hình thức, còn mang tính giáo điều, chương trình còn nặng nề, quá tải. Do đó việc phấn đấu của học sinh tự tìm tòi tự hiểu biết để phát triển, khai thác và hưởng thụ cao nhất những thành quả lao động vẫn chưa loại bỏ cách giáo dục mang tính thực dụng. Ở nhà trường THCS còn chạy theo kết quả chất lượng thi của học sinh cuối cấp mà bỏ quên đi tính chất giáo dục toàn diện đối với học sinh phổ thông. Ví dụ: Kể từ năm học 2005-2006 không tổ chức thi tốt nghiệp THCS mà tổ chức xét tốt nghiệp THCS và thi tuyển vào lớp 10 các trường lại chú trọng vào các môn tham gia dự thi tuyển, còn các môn học khác thì xem nhẹ dẫn đến việc giảng dạy của giáo viên giảm nhiệt tình, chất lượng không cao. D/ SKKN: Phạm Đình Tứ THCS Phong Thạnh Đông
2. SKKN môn Lịch sử THCS năm học 2011-2012 trong sách giáo khoa kết hợp với câu hỏi được sáng tạo trong quá trình soạn giảng của giáo viên phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng đồng thời phát huy được tư duy, rèn luyện được các kỷ năng học tập của các em. Xuất phát từ những yêu cầu nêu trên trong dạy học lịch sử ở trường THCS tôi đưa ra những phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi như sau: a. Câu hỏi định hướng nhận thức cho học sinh: Trước khi cung cấp kiến thức của bài cho học sinh giáo viên nêu lên ngay câu hỏi định hướng nhận thức cho học sinh. Dạng câu hỏi này thường là câu hỏi có tính chất bài tập, muốn trả lời nó phải huy động lượng kiến thức cơ bản của toàn bài. Dạng câu hỏi này thường đưa ra ở đầu giờ (có thể ghi vào bảng phụ treo lên góc trái của bảng). Nó có hai tác dụng: Thứ nhất: Nó xác định rỏ ràng nhiệm vụ nhận thức của học sinh trong giờ học. Thứ hai: Nó hướng học sinh vào những kiến thức trọng tâm của bài, Huy động cao nhất các hoạt động của các giác quan của học sinh trong quá trình học tập. Đương nhiên khi đặc câu hỏi không yêu cầu học sinh trả lời ngay, mà chỉ khi giáo viên cung cấp cho các em đầy đủ sự kiện các em mới trả lời được. Giáo viên có thể ghi câu hỏi này ở phần 3 của bảng hoặc ghi vào bảng phụ treo lên ở bên trái (phải) bảng. Ví dụ: Khi dạy bài 11 sách giáo khoa lịch sử lớp 6 ”Những chuyển biến về xã hội” Giáo viên có thể ghi câu hỏi: Những chuyển biến lớn về mặt xã hội trong thời kỳ đầu của nhà nước Văn Lang như thế nào? Hay khi dạy bài 11 sách giáo khoa lịch sử lớp 7: “Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075-1077)” giáo viên đặt câu hỏi định hướng như: Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống 1075-1077 như thế nào? b/ Câu hỏi nhận thức kiến thức : Ngoài câu hỏi có tính chất bài tập xuyên suốt toàn bài mà giáo viên đặt ra ngay ở đầu giờ học, trong quá trình giảng dạy giáo viên phải xây dựng một hệ thống câu hỏi mang tính chất nhận thức kiến thức. Hệ thống câu hỏi này phải phù hợp với khả năng của các em, phải kích thích tư duy của các em. Đồng thời phải tạo ra mối quan hệ bên trong của học sinh và giữa học sinh với giáo viên. Thông thường căn cứ vào tính chất đặc điểm của bộ môn lịch sử mà chúng ta có các loại câu hỏi sau: Một là: Loại câu hỏi về sự phát sinh của các sự kiện, hiện tượng lịch sử mà chúng ta thường hay hỏi về nguyên nhân dẫn đến sự kiện lịch sử đó. Ví dụ: Nguyên nhân bùng nổ của cuộc cách mạng tư sản? Loại câu hỏi này thường xuất hiện vào phần đầu của bài giảng. Bởi vì bất kỳ một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào đều xuất hiện trong hoàn cảnh lịch sử nhất định và đều có nguyên nhân phát sinh của nó. Đây cũng là một đặc điểm tư duy lịch sử cần hình thành từng bước cho học sinh, nó đòi hỏi các em khi xem xét bất kỳ một sự kiện nào cũng phải đặt trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể tìm ra nguyên nhân làm nảy sinh ra sự kiên đó. D/ SKKN: Phạm Đình Tứ THCS Phong Thạnh Đông
3. SKKN môn Lịch sử THCS năm học 2011-2012 lệ là người sản xuất chính của xã hội. Xã hội đó người ta gọi là xã hội chiếm hữu nô lệ. Giáo viên yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa (đoạn đầu trang 16) sau đó đặt câu hỏi: Em hãy so sánh sự khác nhau về chế độ chính trị giữa các quốc gia cổ đại phương Đông với các quốc gia cổ đại phương Tây? Cuối cùng đi đến kết luận: Chế độ chính trị của các quốc gia cổ đại phương Đ ông là quân chủ chuyên chế; còn các quốc gia cổ đại ở phương Tây là dân chủ, chủ nô hoặc cộng hoà. III/ KẾT LUẬN: Trong việc giảng dạy phải vận dụng nhiều phương pháp tổng hợp hình thành biểu tượng lịch sử trong nhận thức của các em. Từ cơ sở lý luận đến thực tiển phải trãi qua một quá trình tư duy tổng hợp. Qua thực tiển giảng dạy chương trình lịch sử THCS khi nêu ra các dạng câu hỏi cụ thể cần phải bám sát trình độ đối tượng học sinh những câu hỏi đưa ra không mang tính chất đánh đố học sinh, phải đưa ra nhiều câu hỏi gợi mở cho các em những vấn đề đang nghiên cứu. Các dạng câu hỏi phải gây được tình huống lịch sử, phải quan tâm đến tất cả các loại đối tượng học sinh. Ngoài ra để gây hứng thú học tập trong học sinh giáo viên chúng ta phải cần vận dụng những câu hỏi mang tính thời sự, cập nhật lượng thông tin mới xảy ra trong nước và trên thế giới diễn ra gần đây hoặc đang diễn ra để cung cấp đến học sinh. Tuy bước đầu khi dạy phương pháp này các em còn bở ngở một số câu bắt buộc phải suy luận không khí lớp học không được sôi nổi. Càng về sau khi sử dụng hệ thống câu hỏi các em càng tập trung hơn trong giờ học tạo ra sự chú ý đến việc suy nghĩ và khai thác nội dung bài học trong sách giáo khoa. Với câu hỏi khó việc vận dụng hệ thống câu hỏi trong giờ học lịch sử các em nhớ sự kiện, thuộc bài ngay ở trên lớp, chất lượng giờ học lịch sử được nâng cao, các em càng yêu thích môn lịch sử hơn. Trong học tập lịch sử cũng như mọi môn học khác phải tiến hành đồng thời ba nhiệm vụ: Giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. Trong đó yếu tố phát triển là rèn luyện khả năng tư duy và hành động. Vì lịch sử là bản thân cuộc sống phải làm cho học sinh gắn với cuộc sống. Chúng ta phải thực hiện nhuần nhuyễn ba nhiệm vụ trên vì chúng nó có liên quan hữu cơ với nhau, đòi hỏi học sinh có suy luận cao. Sức mạnh của tri thức không chỉ giới hạn ở chổ giúp học sinh có một biểu tượng đầy đủ, chính xác về một quá khứ mà các em không được chứng kiến. sức mạnh tri thức lịch sử làm cho con người có ý thức về xã hội, suy nghĩ cảm thụ những gì đã xảy ra để có trách nhiệm với hiện tại và tương lai. Với đề tài này khi dạy học chúng ta phải kên trì trong nghiên cứu soạn giảng. Có thế chúng ta mới giúp các em bắt nhịp được phương pháp học tập mới, nhằm tạo ra cho các em một biểu tượng về quá khứ lịch sử, tạo ra cho các em tính tư duy trong giờ học, có thế học sinh mới hiểu lịch sử một cách tường tận, nhớ lâu như Bác Hồ đã nói: “Dân ta phải biết sử ta Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam GIÁO VIÊN THỰC HIỆN D/ SKKN: Phạm Đình Tứ THCS Phong Thạnh Đông